به گزارش خبرنگار مهر ، رصدخانه مراغه 167 سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمانی یکی از معتبرترین رصدخانه های جهان بوده است به طوری که در آن زمان به فرمان قوبیلای قآن امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمدند. این گروه پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. بعد از آن رصدخانه های سمرقند، استانبول و هند با الگو برداری از رصد خانه مراغه احداث شد.

رصدخانه ای به وسعت آسمانها

این رصدخانه که بزرگترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ است در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت از سوی هلاکوخان مغول انتخاب شده بود بر روی تپه ای در غرب مراغه ساخته شد. طبق اسناد موجود این مجموعه که امروزه فقط آثار کمی از آن باقی مانده است در سال 657 هجری به دستور هلاکو نوه چنگیزخان مغول و به همت خواجه نصیر الدین طوسی در طی 15 سال بنا شد.

پس از احداث بنای رصدخانه به امر هلاکو کتب و اسباب و آلات علمی و نجومی که از فتح بغداد به دست آورده بودند در آنجا متـمرکز و برای نگهداری این مرکز پژوهشی موقوفه های ویژه ای در نظر گرفته شد. این مرکز علمی مجهز به کتابخانه ای مشتمل بر ??? هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی از جمله "ذات الربع" دیواری به شعاع ??? سانتیمتر، کره های "ذات الحلق"، "حلقه انقلابی"، "حلقه اعتدالی" و "حلقه سموت" بود. ضمن آنکه زمینه های ساخت زیج ایلخانی به سال ??? هجری (???? میلادی) نیز فراهم شد.

رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود بلکه یک سازمان علمی گسترده بود که امر آموزش در بیشتر شاخه های علمی را بر عهده داشت. به علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی از جمله فردی به نام "فائو مون جی" در این مرکز فعالیت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگ نامه نویس مسیحی "ابن‌العبری" در رصدخانه مراغه به تدریس کتابهای اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.

این مجموعه تا سال 703 هجری آباد بود ولی پس از آن بر اثر زلزله های سخت و بی توجهی حکام رو به ویرانی رفت. 

جزئیات ساخت رصدخانه مراغه

رصدخانه مراغه بر روی تپه ای در غرب مراغه واقع شده است که قسمتهای مختلف رصدخانه از جمله بخشهای برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنجگانه و کتابخانه برای آن ساخته شد.

برج مرکزی که وسیع ترین فضای کشف شده را تشکیل می دهد قطری به اندازه 22 متر دارد. در قسمت جنوب و جنوب شرقی و شمال برج مرکزی رصدخانه پنج واحد مدور کشف شده که هر یک به طور مستقیم در کار پژوهشهای نجومی استفاده می شده است. در گوشه شمال غربی تپه واقع در زیر حصار شمالی محوطه رصدخانه، بنای جالبی به مساحت 330 متر مربع ایجاد شده که با توجه به جنبه های مختلف بقایای به دست آمده می توان آن را کتابخانه این مجموعه دانست.

به غیر از قسمتهای ذکر شده، در دامنه غربی تپه رصدخانه مراغه و مشرف به روستای طالب خان، چهار مجموعه معماری و تعدادی دخمه کشف شده است. این مجموعه گذشته از ارزش معماری از نظر روشن ساخت بسیاری از ویژگیهای مذهبی - اجتماعی و اوضاع و احوال خاص دوره ایلخانی دارای اهمیت و اعتبار فراوانی است.

تلاش برای مرمت رصدخانه تاریخی و کم توجهی مسئولان

با توجه به سابقه و نقش این رصدخانه در توسعه علوم نجومی در دهه 1350 پرویز ورجاوند باستان شناس و همکارانش به کاوش در محوطه رصدخانه پرداختند و قسمتهای مختلف آن را شناسایی کردند. همچنین در سالهای اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده است.

علاوه بر این رئیس مرکز پژوهشی اختر فیزیک مراغه در گفتگو با خبرنگار مهر از احیای این محوطه تاریخی خبر داد و اعلام کرد: رصدخانه مراغه 800 سال قدمت دارد که با اختصاص اعتبارات لازم بخشهای تاریخی و همجوار آن احیا می شود.

عجب شیری زاده با بیان این که اقدامات اولیه برای احیای محوطه تاریخی رصدخانه انجام شده است، افزود: برای این منظور نقشه بازسازی محوطه تهیه شده است که در صورت اجرای این پروژه از حمایتهای بین المللی نیز برخوردار می شویم.

رئیس مرکز اختر فیزیک مراغه همچنین یادآور شد: مرمت و بازسازی این رصدخانه با همکاری سازمان میراث فرهنگی انجام خواهد شد اما علی رغم تهیه تمام زیرساخت ها و هماهنگی های لازم برای احیای این محوطه از سوی مرکز، تاکنون مسئولان میراث فرهنگی برای تعیین محوطه اقدامی نکرده اند.

عجب شیری زاده ادامه می دهد: در صورت اجرای این پروژه علاوه بر احیای بنای رصدخانه، مرکز تحقیقات جدیدی نیز احداث می شود.